31 października 1517 roku augustianin i teolog Marcin Luter przybił na drzwiach świątyni w Wittenberdze 95 tez dotyczących reformy Kościoła. Na pamiątkę tego wydarzenia kościoły protestanckie obchodzą Dzień Reformacji. Liczba polskich protestantów nie jest imponująca – najliczniejszy z „tradycyjnych” protestanckich kościołów – Ewangelicko-Augsburski (Luterański), ma zaledwie 80 tysięcy wiernych.
Warto jednak przy okazji Dnia Reformacji przypomnieć, że spadkobiercy Marcina Lutra oraz innych Reformatorów mieli spory wpływ na polską historię, kulturę i politykę. W Polsce tezy Lutra były znane już w 1518 roku. Trafiły one na podatny grunt – podobnie jak w Niemczech, tak i w Rzeczpospolitej szlachta, mieszczanie oraz chłopi mieli silne poczucie krzywdy w stosunku do Kościoła Katolickiego, który nie dość że był postrzegany jako ten który cieszył się ogromnymi przywilejami i władzą, to jeszcze pobierał bardzo uciążliwe daniny.
W Polsce szybko powstawały luterańskie wspólnoty. Jednak to nie luteranizm a kalwinizm miał największy wpływ na obraz polskiego protestantyzmu. Wpłynęła na to działalność Jana Łaskiego i jego kontakty z Genewą. Silne były też w Rzeczpospolitej wpływy reformatorów czeskich i morawskich.
Już w 1520 roku Zygmunt Stary wydał pierwszy dekret przeciwko ruchowi reformacyjnemu. Przez następne trzydzieści lat rozwijał się on niejako w podziemiu. Liczne ograniczenia, takie jak rozbijający małopolskie zbory edykt Zygmunta Augusta z 1550 roku czy zabraniający ewangelikom pod groźbą kary śmierci zamieszkiwania na terenie Mazowsza dekret księcia Janusza Mazowieckiego z 1525 roku, nie przeszkodziły jednak małym początkowo wspólnotom we wzroście i – po początkowym okresie wzajemnej niechęci – sprzymierzaniu się różnych odłamów protestantyzmu w walce o swoje prawa.
Efektem przymierza była podpisana w 1570 roku przez luteran, kalwinów i braci czeskich (odłam husytów) Ugoda Sandomierska, która doprowadziła do współpracy między niemal wszystkimi głównymi wyznaniami protestanckimi. Wspólne działanie doprowadziło do uchwalenia już w 1573 roku zapisu o „wiecznym pokoju między różniącymi się w wierze” – niezwykłej w ówczesnej w Europie uchwały zapewniającej protestantom swobodę działania w zakresie spraw religijnych i w życiu politycznym.
W najlepszych latach polskiej Reformacji, na polecenie Mikołaja Radziwiłła dokonano rzeczy niezwykłej, po raz pierwszy tłumacząc Stary i Nowy Testament na język polski bezpośrednio z języków oryginalnych (wcześniejsze tłumaczenia były dokonywane na podstawie łacińskiej Vulgaty). Powstała w ten sposób Biblia Brzeska (zwana też Biblią Pińczowską).
Zawdzięczamy ją osobie Jana Łaskiego – najwybitniejszego polskiego działacza ruchu reformacyjnego, jedynego Polaka którego wkład w rozwój europejskiego kalwinizmu upamiętniono na pomniku reformacji w Genewie.
Biblia Brzeska była ogromnym osiągnięciem polskich protestantów. Nigdy jednak nie stała się dostępna dla szerszych rzesz wiernych. Syn Mikołaja Radziwiłła, po nawróceniu na katolicyzm wykupił i spalił publicznie wiele egzemplarzy Biblii przetłumaczonej dzięki jego ojcu. Podobny los spotkał inne kopie, toteż przez cztery wieki lat tłumaczenie to pozostawało praktyczne nieznane.
Dopiero kilka lat temu udało się skopiować na mikrofilmy a potem przepisać tekst Biblii Brzeskiej i rozpocząć stopniowe udostępnianie go w formie elektronicznej. Kilkuosobowy zespół pracujący społecznie nad przepisywaniem tekstu ukończył już opracowywanie Nowego Testamentu. Cały tekst został udostępniony między innymi na stronie www. Trwają prace nad skopiowaniem i opublikowaniem w podobny sposób Starego Testamentu.
Choć znacznie mniej liczni niż w XVII czy nawet XIX wieku, polscy protestanci nadal aktywnie uczestniczą we współczesnych wydarzeniach, nie tylko religijnych. Wśród 15 wspólnot religijnych, które działają w Polsce na podstawie odrębnych ustaw aż 6 ma korzenie protestanckie.
Kościół Ewangelicko-Augsburski oraz Ewangelicko-Reformowany wywodzą się bezpośrednio z czasów Lutra i Kalwina. Kościół Ewangelicko – Metodystyczny oraz Kościół Chrześcijan Baptystów powstały po tak zwanej Drugiej Reformacji. Nieco krótszą historię mają Kościół Zielonoświątkowy i Kościół Adwentystów Dnia Siódmego. W Polsce jest także zarejestrowanych wiele wspólnot pochodzących z różnych nurtów poreformacyjnych.
Polscy protestanci angażują się w działalność ekumeniczną. Właśnie kościoły poreformacyjne stanowią trzon Polskiej Rady Ekumenicznej. Współpraca chrześcijańskich kościołów bardzo widoczna jest na polu naukowym. Teologowie wielu wyznań chrześcijańskich mogą kształcić się w Chrześcijańskiej Akademii Teologiczna (ChAT) w Warszawie.
Oprócz sekcji prawosławnej i starokatolickiej istnieje fakultet teologii ewangelickiej. Niektóre Kościoły posiadają własne seminaria biblijne, w których kształcą się przyszli duchowni. Istnieją także międzywyznaniowe szkoły takie jak na przykład wrocławskie Biblijne Seminarium Teologiczne. Liczne są także protestanckie wydawnictwa, wśród nich najbardziej znane Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, wydawca drugiej co do popularności po katolickiej „Tysiąclatce” edycji Biblii – tak zwanej „Brytyjki”.
Kościoły protestanckie angażują się także w prace charytatywne. Diakonia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego wspólnie z katolickim Caritas i prawosławnym Eleos rokrocznie organizują akcję sprzedaży świec przed Bożym Narodzeniem – Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom. Kościoły protestanckie koordynują też inną akcję przedświąteczną – „Gwiazdkową Niespodziankę”, czyli dostarczanie dzieciom z ubogich rodzin paczek przygotowanych przez ich rówieśników z krajów Europy Zachodniej.
Protestanckie organizacje charytatywne prowadzą też pracę z niepełnosprawnymi, wypożyczalnie sprzętu rehabilitacyjnego, pomagają osobom starszym, samotnym i chorym, rodzinom dysfunkcyjnym, organizują kolonie dla dzieci. Często w poszczególnych zborach działają świetlice dla dzieci i młodzieży lub kluby dla osób samotnych, również spoza kościoła.
W Dzień Reformacji organizowane są okolicznościowe nabożeństwa, podczas których wierni skupiają się na rozważaniu siedmiu błogosławieństw z Kazania na Górze a także czytane są fragmenty Konfesji Augsburskiej, podstawowej księgi wyznaniowej luteranizmu, przytaczane są fragmenty 95 tez Marcina Lutra.
W wielu parafiach, szczególnie na Śląsku Cieszyńskim, gdzie mieszka większość polskich luteran, organizuje się zamiast nabożeństw lub wraz z nimi tzw. Akademie Reformacyjne, podczas których przybliża się wiernym oraz przybyłym gościom historię Reformacji oraz dzisiejsze problemy i wyzwania dla kościołów. Na nabożeństwach rozbrzmiewa znany na całym świecie hymn „Warownym grodem jest nasz Bóg”, skomponowany przez Marcina Lutra.
Polska.pl & Kosciol.pl
