Już w roku 1903 w skromnych pomieszczeniach dawnego szpitala zgromadzono tzw. „Zbiory miejskie”, głównie stare dokumenty, pamiątki, wytwory miejscowego rzemiosła, prosty sprzęt domowy i rolniczy.
Organizacja nowego muzeum wiąże się nierozłącznie z działalnością powstałego w r. 1968 prężnego Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Świebodzińskiej. Zamiar utworzenia muzeum zawiera uchwała Zarządu Towarzystwa z lipca 1970 r. oraz idące za nią decyzje o remoncie i odrestaurowaniu części pomieszczeń ratusza.
22 maja 1971 r., w ramach corocznych „Dni Regionalnych”, dokonano otwarcia pierwszej, stałej ekspozycji w ratuszu i zainaugurowano działalność nowej placówki kulturalnej w mieście.
Od samego początku sale wystawowe Muzeum mieściły się w kilku pomieszczeniach ratusza. Ratusz, jeden z ciekawszych zabytków miasta, pochodzi, o czym świadczy gotycki wystrój części piwnic, jeszcze z XV w. Po pożarze w r. 1541 obiekt odbudowano w stylu renesansu niemieckiego, w oparciu o wzorce późnogotyckie.
Zaczątkiem zbiorów muzealnych były darowizny otrzymane lub zebrane w latach 1970-73. Były to głównie obrazy z ikonografią miasta, elementy uzbrojenia, obiekty związane z sukiennictwem oraz stare druki. Do połowy lat 80-tych wiodącymi w gromadzeniu eksponatów były następujące tematy: historia miasta i regionu, dawne rzemiosło świebodzińskie, zabytki powiatu świebodzińskiego, powojenne dzieje Świebodzina.
Od połowy lat 80-tych rozpoczęto kolekcjonowanie obiektów przyrodniczych, archeologicznych oraz prac plastycznych miejscowego środowiska artystycznego.
Obecnie muzeum prezentuje cenne zbiory: numizmatyczny, lokalnej rzeźby gotyckiej i manierystycznej, lokalnego malarstwa niemieckiego XX w., lokalnego rzemiosła artystycznego XIX i XX w., regionalnych zbiorów przyrodniczych i archeologicznych, malarstwa i grafiki miejscowych artystów. W 1986 r. oferta muzeum wzbogaciła się o możliwość oglądania panoramy miasta z wieży ratuszowej.
W zakres działalności podstawowej muzeum wchodzi m.in. ochrona zabytków i przyrody. Od samego początku stałą troską muzeum był stan murów miejskich i ratusza.
W praktycznej ochronie przyrody muzeum współpracuje z Lubuskim Klubem Przyrodników. Muzeum prowadzi również szeroką działalność oświatową i wydawniczą.
