VIII. Władza sądownicza
Władza sądownicza nie może być wykonywaną ani przez władzę prawodawczą, ani przez króla, lecz przez magistratury, na ten koniec ustanowione i wybierane. Powinna zaś być tak do miejsc przywiązaną, żeby każdy człowiek bliską dla siebie znalazł sprawiedliwość, żeby przestępny widział wszędzie groźną nad sobą rękę krajowego rządu.
1-mo. Ustanawiamy przeto Sądy pierwszej instancji dla każdego województwa, ziemi i powiatu, do których sędziowie wybierani będą na sejmikach. Sądy pierwszej instancji będą zawsze gotowe i czuwające na oddanie sprawiedliwości tym, którzy jej potrzebują. Od tych sądów iść będzie apelacja na trybunały główne, dla każdej prowincji być mające, złożone równie z osób na sejmikach wybranych. I te sądy tak pierwszej, jako i ostatniej instancji będą sądami ziemiańskiemi dla szlachty i wszystkich właścicieli ziemskich z kimkolwiek in causis iuris et facti1.
2-do. Jurysdykcje zaś sądowe wszystkim miastom podług prawa sejmu teraźniejszego "O miastach wolnych królewskich" zabezpieczamy.
3-tio. Sądy referendarskie2 dla każdej prowincji osobne mieć chcemy w sprawach włościan wolnych, dawnymi prawami sądowi temu poddanych.
4-to. Sądy zadworne3, asesorskie4, relacyjne5 i kurlandzkie zachowujemy.
5-to. Komisje wykonawcze będą miały sądy w sprawach, do swej administracji należących.
6-to. Oprócz sądów w sprawach cywilnych i kryminalnych dla wszystkich stanów, będzie sąd najwyższy, sejmowy zwany, do którego przy otwarciu każdego sejmu obrane będą osoby.
Do tego sądu należeć będą występki przeciwko narodowi i królowi, czyli crimina status. Nowy kodeks praw cywilnych i kryminalnych przez wyznaczone przez sejm osoby spisać rozkazujemy.
1 In causis iuris et facti - w sprawach zgodnie z prawem i procedurą
2 Sąd referendarski utworzony w 1507 r., najwyższy sąd dominialny króla. Sąd jednostkowy. Rozpatrywał sprawy wniesione przez chłopów z królewszczyzn, ekonomii, dóbr klasztornych, należących do miast królewskich.
3 Sądy zadworne - sądy dworu królewskiego ostatniej instancji, odbywające posiedzenia w miejscu pobytu króla.
4 Sądy asesorskie - sądy królewskie apelacyjne, rozpatrujące odwołania od postanowień sądów miejskich.
5 Sądy relacyjne - sądy asesorskie, w których zasiadał król z senatorami i ministrami. Rozpatrywanie spraw apelacyjnych z ziem lennych: Kurlandii i Prus Książęcych.
