W tym roku Światowy Dzień Zdrowia obchodzony jest pod hasłem "Choroby wektorowe". Jedną z nich jest borelioza...

W związku ze zwiększoną ilością występowania na terenie kraju zachorowań na boreliozę, Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Świebodzinie, zachęca do działań profilaktycznych oraz zapoznania się z kompleksową informacją na temat tej groźnej choroby przenoszonej przez kleszcze.

Borelioza jest wieloukładową chorobą zakaźną, wywołaną przez krętki Borrelia burgdorferi. Jest to zakażenie odzwierzęce przenoszone przez kleszcze.

Charakteryzuje się częstymi remisjami i nawrotami. Rezerwuarem zarazków jest około 300 różnych gatunków ssaków (głównie gryzonie z rodziny nornikowatych i myszowatych, a także swobodnie żyjące jelenie, sarny, wilki) oraz niektóre gatunki ptaków.

Bakterie są przenoszone głównie ze śliną kleszczy z rodzaju Ixodes. Kleszcze, które głównie pełnią rolę przenosiciela, stanowią również rezerwuar krętków.

Kleszcze są minimalnych rozmiarów - dorosłe samiczki mają długość 3 - 4 mm, a samce ok. 2,5 mm. Gołym okiem wyglądają na niegroźne "czarne kropeczki". Dopiero pod mikroskopem widać zakończony haczykami aparat gębowy, tzw. hypostom, przy pomocy, którego zakotwiczają się w ciele ofiary.

Najczęściej do zakażenia człowieka dochodzi w wyniku kontaktu z nimfami, które są małymi i trudnymi do zauważenia, a przy tym najbardziej agresywnymi formami rozwojowymi kleszczy. W nimfach stwierdza się 10-20 razy więcej krętków niż w pozostałych postaciach kleszczy.

Epidemiologia

Najwięcej zachorowań na boreliozę notuje się w północno-wschodnich stanach USA, w Europie Środkowej, Skandynawii i Rosji. Są to obszary endemicznego występowania choroby związane z obszarem bytowania kleszczy Ixodes. W Polsce kleszcze można spotkać na terenie całego kraju. Najliczniej występują w części wschodniej, północno-wschodniej, północno-zachodniej i zachodniej.

Zamieszkują przede wszystkim tereny leśne, podmokłe, porośnięte wysoką trawą. Zazwyczaj umiejscawiają się tam na wysokości, która pozawala im bez problemu przemieścić się na nogi czy ramiona człowieka. Z roku na rok liczba zachorowań na boreliozę się zwiększa.

Większość nowych przypadków boreliozy jest notowana między 1 maja, a 30 listopada, a 80% przypadków występuje w czerwcu i lipcu, w okresie żerowania mikroskopijnych, trudnych do zauważenia nimf kleszczy. Do zakażenia dochodzi w czasie bezpośredniego kontaktu zakażonego kleszcza z człowiekiem i przedostania się jego śliny lub wymiocin przez skórę żywiciela.

Ukłucie kleszcza zazwyczaj jest niezauważalne. Po nim, kleszcz wtryskuje do rany ofiary ślinę, która zawiera związki przeciwbólowe, dzięki którym ofiara najczęściej nie czuje, że została zaatakowana.

Objawy kliniczne i przebieg

W przebieg klinicznym boreliozy wyróżnia się dwa (dawniej trzy) stadia. W pierwszym stadium charakterystycznym objawem jest rumień wędrujący (Erythema migrans, EM), który powstaje na skórze w miejscu ukłucia przez kleszcza. Po7-10 dniach od kontaktu z kleszczem (nie wcześniej) pojawia się w tym miejscu zmiana skórna, która w ciągu następnych dni i tygodni powiększa się tworząc czerwoną lub sinoczerwoną plamę.

Powstały rumień przekracza zwykle średnicę 5cm i może obejmować znaczną powierzchnię ciała. Miejscowej zmianie skórnej towarzyszą często objawy uogólnione, na ogół łagodne, takie jak: zmęczenie, bóle mięśni, gorączka, bóle głowy, sztywność karku itp. Po kilku tygodniach rumień wędrujący może ustąpić samoistnie, ale zakażenie rozprzestrzenia się na wiele układów i narządów.

Drugie stadium boreliozy z Lyme związane jest najczęściej z zakażeniem układu nerwowego (neurobolerioza), układu kostno-stawowego lub układu krążenia z mało charakterystycznymi objawami klinicznymi. Wczesne objawy neuroboleriozy to najczęściej limfocytowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, zapalenie nerwów czaszkowych, jednostronnym (rzadko dwustronnym) porażeniem nerwu twarzowego, zapalenie nerwów obwodowych i bolesne zapalenie korzeniowonerwowe.

W przewlekłej neuroboleriozie powyższe objawy mogą utrzymywać się przez wiele tygodni lub miesięcy, prowadząc często do nieodwracalnych zmian i uszkodzeń nerwów. Obraz kliniczny przewlekłej neuroboleriozy może nasuwać podejrzenie stwardnienia rozsianego, choroby Alzheimera lub innych zaburzeń psychicznych.

Borelioza układu kostno-stawowego charakteryzuje się nawracającymi zapaleniami stawów. Typowymi objawami są nawracające obrzęki stawów, po których następuje przewlekłe zapalenie błony maziowej jednego lub kilku stawów.

Najczęściej dotyczy to stawów kolanowych, rzadziej łokciowych, skokowych i biodrowych. Borelioza układu krążenia objawia się ostrym przebiegiem, znacznymi zaburzeniami przewodnictwa (blok przedsiąkowo-komorowy II-III stopnia), zaburzeniami rytmu. U części chorych, najczęściej u dzieci dochodzi do zanikowego zapalenia skóry (ARC). Towarzyszą im zwykle owrzodzenia, ból, świąd i przeczulica. ARC może również obejmować kości i nerwy położone pod zmienioną chorobowo skórą.

Rozpoznanie

Jedynym charakterystycznym objawem, jest rumień wędrujący, który pojawia się nie wcześniej niż po 7-10 dniach w miejscu ukucia przez kleszcza.

Diagnostyka przypadków, w których rumień się nie pojawił, a kleszcz pozostał niezauważony jest trudna: 70% pacjentów z potwierdzoną przewlekłą boreliozą nie zauważyło lub nie pamięta ukąszenia kleszcza ani rumienia. Diagnoza serologiczna jest podstawą rozpoznania laboratoryjnego boreliozy z Lyma.

Oznaczenie miana przeciwciał w surowicy krwi oraz płynie mózgowo-rdzeniowym w neuroboleriozie i w płynie stawowym w boreliozie stawowej przeprowadza się metodą immunoenzymatyczną (ELISA), oraz testem potwierdzenia metodą Western-blot. Morfologia krwi oraz inne badania dodatkowe w przebiegu boreliozy zazwyczaj nie wykazują odchyleń od norm. Metody laboratoryjne służące do potwierdzenia klinicznego rozpoznania boreliozy.

Leczenie

Pierwszy i drugi etap infekcji leczy się kilkutygodniową lub kilkumiesięczną terapią antybiotykiem. Zwykle stosuje się penicyliny, cefalosporyny lub tetracykliny.

Zapobieganie

Zapobieganie boreliozie polega przede wszystkim na unikaniu ukąszenia kleszczy poprzez odpowiednie ubranie, które powinno chronić całe ciało. Najlepiej, więc założyć długie spodnie i bluzkę z długim rękawem, skarpety, zakryte buty, a także nakrycie głowy.

Należy również unikać jaskrawych kolorów, bo te najbardziej przykuwają uwagę kleszczy.

Kleszcze zanim zakotwiczą się w skórze poszukują odpowiedniego miejsca do wkłucia. U dzieci najczęściej (w około 70% przypadków) lokalizują się na głowie, zazwyczaj na granicy włosów i za uszami. U dorosłych w miejscach, gdzie skóra jest delikatna (np. pod kolanami, w pachwinach i na brzuchu).

Można stosować środki odstraszające, których substancje aktywne powodują, że człowiek jest niewyczuwalny dla kleszczy. Ich działanie polega na blokowaniu receptorów podstawowych organów kleszczy, którymi rozpoznają one człowieka, jako obiekt ataku. Na rynku dostępne są repelenty z serii OFF! oraz AUTAN.

Składnik aktywny oraz poziom jego zawartości w tych produktach jest różny, przez co poszczególne produkty różnią się długością i intensywnością działania.

Nie należy siadać na zwalonych pniach drzewnych - jest to ulubione miejsce przebywania młodocianych form kleszczy, tzw. nimf.

W przypadku zauważenia kleszcza w ciele człowieka należy go jak najszybciej usunąć pęsetą lub - jak drzazgę - grubą igłą. Kleszcza trzeba chwycić tuż przy skórze i pociągnąć w górę, a miejsce po ukąszeniu dokładnie przemyć spirytusem. Jeżeli tkwi głęboko, lepiej od razu iść do lekarza. Nie wolno kleszczem kręcić, wyciskać go, bo w czasie tych zabiegów można rozprzestrzenić bakterie. Nie wolno również, smarować kleszcza tłuszczem, ponieważ wówczas dusi się on i zwiększa wydzielanie śliny, w której mogą występować zarazki.

Usunięcie kleszcza w ciągu pierwszej doby po ukąszeniu wielokrotnie zmniejsza prawdopodobieństwo zarażenia, choć obserwowano rozwinięcie się choroby nawet po kilkuminutowym kontakcie z kleszczem. W ciągu ostatnich 10 lat zapadalność w Polsce zwiększyła się pięciokrotnie i dotyczy powierzchni całego kraju.

--
Korespondencja - PP Inspektor Sanitarny w Świebodzinie ^{(1) (2) (3)}
fot. Wikimedia.